Informacyjny Serwis Policyjny

7 marca 1949 r. w mokotowskim więzieniu wykonano wyrok śmierci na bohaterskim dowódcy oddziałów partyzanckich Armii Krajowej, cichociemnym – majorze Hieronimie Dekutowskim ps. Zapora.

Hieronim Dekutowski urodził się w 1918 r. w Tarnobrzegu. W szkole z wielkim zapałem związał się z harcerstwem - zdobył wszystkie sprawności i stopień harcerza orlego. We wrześniu 1939 r. zgłosił się do wojska jako ochotnik, następnie przedarł się na Węgry, gdzie został internowany. Udało mu się jednak dotrzeć do Francji, gdzie rozpoczął służbę w 2. Dywizjonie Strzelców Pieszych. Szkołę Podchorążych ukończył w Wielkiej Brytanii. Służył w 1. Brygadzie Strzelców. Następnie zgłosił swą gotowość do służby w kraju jako cichociemny.

W ośrodku szkoleniowym w Audley End zawołaniem cichociemnych było hasło "wywalcz wolność, albo zgiń". Hieronim Dekutowski starał się to zawołanie realizować od początku. 4 marca 1943 r. złożył przysięgę Armii Krajowej i przybrał pseudonim "Zapora”.

W nocy z 16 na 17 września 1943 r., w ramach operacji o kryptonimie "Neon 1", został zrzucony wraz z kpt. dypl. Bronisławem Rachwałem ps. "Glin" i ppor. Kazimierzem Smolakiem ps. "Nurek" do okupowanej Polski, na placówkę o kryptonimie "Garnek" w okolicach Wyszkowa. Po aklimatyzacji otrzymał stanowisko dowódcy dyspozycyjnego oddziału lotnego Kedywu Inspektoratu Zamość. W lutym 1944 r. został szefem Kedywu Inspektoratu Rejonowego Lublin i Puławy. Od wiosny 1944 r. przeprowadził 83 akcje bojowe i dywersji pozafrontowej. Po wkroczeniu wojsk sowieckich na Lubelszczyznę pozostał w konspiracji, podejmując walkę z nowym okupantem. Prowadził akcje skierowane przeciw UB i MO. W maju 1945 r.  oddział "Zapory" liczył około 350 osób.

1 czerwca 1945 r. został awansowany do stopnia majora. Rozpoczął działalność w Ruchu Oporu bez Wojny i Dywersji "Wolność i Niezawisłość" (WiN). Walczył na terenie dawnych województw: lubelskiego, rzeszowskiego i kieleckiego. W latach 1945-1947 przeprowadził około 60 akcji zbrojnych wymierzonych w Armię Czerwoną, funkcjonariuszy UB i MO oraz działaczy i funkcjonariuszy aparatu władzy komunistycznej. Nie skorzystał z amnestii i pozostawał w konspiracji do czerwca 1947 r. W lutym 1947 r. formalnie zaprzestał prowadzenia akcji zbrojnych, które od pewnego czasu ograniczały się tylko do zaopatrywania oddziału i samoobrony. 22 czerwca 1947 r. ujawnił się, ale zagrożony aresztowaniem podjął z kilkoma podkomendnymi próbę przedostania się na zachód Europy.

14 września 1947 r. wyjechał z Puław do Warszawy, a stamtąd do Katowic i Nysy. W Nysie został – w wyniku zdrady - aresztowany wraz z siedmioma podkomendnymi. Wszyscy zostali osadzeni w centralnym więzieniu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego na Mokotowie. „Zapora” przeszedł wyjątkowe tortury. Podczas śledztwa oprawcy ubeccy wybili mu zęby, połamali ręce i żebra, złamali nos i zerwali paznokcie. Na niejawnej rozprawie w dniach 3-15 września 1948 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie orzekł siedmiokrotną karę śmierci dla "Zapory”.

Na poczatku 1949 r. dokonał nieudanej próby ucieczki z więzienia, po czym został osadzony w karcerze. 7 marca 1949 r. "Zapora” wraz ze swoimi sześcioma podkomendnymi został stracony w mokotowskim więzieniu.

Kiedy nagle otworzyły się drzwi celi i padło nazwisko ,,Dekutowski” serce podeszło do gardła. "Zapora” z godnością i bólem odwrócił się i spojrzał w oczy kata. Nastąpiło ostatnie pożegnanie. I ostatnie słowa: "Przyjdzie zwycięstwo, jeszcze Polska nie zginęła”. Wyszedł przy pomocy strażników. Nie miał jeszcze trzydziesty jeden lat, ale wyglądał jak starzec. Połamane ręce i nogi, wybite zęby, złamany nos i żebra, zerwane paznokcie, siwiutkie włosy. Jedna z wersji o jego śmierci mówi, że w celi śmierci nie mógł stanąć na nogi. Oprawcy wcisnęli go do worka, powiesili pod belką i biegali dokoła, strzelając na oślep.^*

Karę śmierci zamieniono na dożywocie tylko wobec Władysława Siła-Nowickiego ps. "Stefan”.

Miejsce pochówku „Zapory” było przez dziesięciolecia nieznane. Dziś wiadomo, że ciała „Zapory” i jego podkomendnych zostały wrzucone do dołu śmierci na tzw. „Łączce” na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. IPN oficjalnie poinformował o rozpoznaniu szczątków „Zapory” 22 sierpnia 2013 r.

W latach 90. ubiegłego wieku rozpoczął się proces przewracania pamięci o bohaterskim „Zaporze”. 23 maja 1994 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie zrehabilitował mjr. Hieronima Dekutowskiego "Zaporę" uznając, że wraz ze swoimi podkomendnymi prowadził działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. W roku 1996 r. Rada Miasta Tarnobrzega nadała Hieronimowi Dekutowskiemu "Order Sigillum Civis Virtuti”, czyniąc go tym samym Pierwszym Kawalerem tego odznaczenia. 15 listopada 2007 r. Prezydent RP Lech Kaczyński za zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polski odznaczył mjr. Hieronima Dekutowskiego Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski, a jego sześciu podkomendnych: kpt. Stanisława Łukasika - Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, poruczników: Romana Grońskiego i Edmunda Tudruja – Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, poruczników: Jerzego Miatkowskiego, Tadeusza Pelaka i Arkadiusza Wasilewskiego – Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. 11 listopada 2009 r. w Tarnobrzegu, w Narodowe Święto Niepodległości, został uroczyście odsłonięty pomnik mjr. Hieronima Dekutowskiego.

Mjr Hieronim Dekutowski „Zapora” był odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych.

^* I. Kochanowska "Błyskawica", Ostatni rozkaz cichociemnego majora Hieronima Dekutowskiego „Zapory”, Biuletyn Informacyjny AK (marzec 2009), http://www.zaporczycy.pl/publikacje/czytaj/ostatni-rozkaz-cichociemnego-majora-hieronima-dekutowskiego-zapory (dostęp: 7 marca 2014 r.).

/J.B./