TK odrzucił wniosek w sprawie art. 15a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy
Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia na postanowienie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Funkcjonariuszy Straży Granicznej. Sprawa dotyczy przepisów związanych z zagadnieniami ustawy emerytalnej służb mundurowych.
Sprawa swój początek miała 23 grudnia 2011 r., kiedy do Trybunału Konstytucyjnego wpłynął wniosek Krajowej Komisji Wykonawczej Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Funkcjonariuszy Straży Granicznej o zbadanie zgodności art. 15a ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (…) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. w zakresie, w jakim dotyczy funkcjonariuszy, którzy wstąpili do służby po 1 stycznia 1999 r. a przed 23 lipca 2003 r., z art. 2 i art. 67 ust. 1 Konstytucji. Po drugie domagano się również zbadania zgodności art. 15a ustawy o zaopatrzeniu w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, a także art. 46 ust. 4 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej z art. 42 ust. 3 Konstytucji, art. 6 ust. 2 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, art. 14 ust. 2 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, art. 77 ust. 1 oraz art. 2 i art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Trybunał odmówił nadania wnioskowi dalszego biegu. Wnioskodawca zakwestionował konstytucyjność art. 15a ustawy o zaopatrzeniu w brzmieniu: „emerytura dla funkcjonariusza, który został przyjęty do służby po raz pierwszy po dniu 1 stycznia 1999 r., wynosi 40% podstawy jej wymiaru za 15 lat służby”. Trybunał ustalił, że w stosunku do adresatów art. 15a ustawy o zaopatrzeniu nie znajduje zastosowania art. 15 ust. 1 pkt 2-4 tejże ustawy, tzn. emerytura nie wzrasta o: 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok okresów składkowych poprzedzających służbę, nie więcej jednak niż za trzy lata tych okresów (pkt 2); 1,3% podstawy wymiaru - za każdy rok okresów składkowych ponad trzyletni okres składkowy, o którym mowa w pkt 2 (pkt 3); 0,7% podstawy wymiaru - za każdy rok okresów nieskładkowych poprzedzających służbę (pkt 4). Natomiast za okresy składkowe i nieskładkowe poprzedzające służbę funkcjonariusz otrzyma emeryturę z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Krajowa Komisja Wykonawcza zarzuciła, że zaskarżony przepis, zmieniając od 1 października 2003 r. (wejście w życie ustawy zmieniającej) przesłanki nabycia uprawnień emerytalnych przez funkcjonariuszy, którzy zostali przyjęci do służby po raz pierwszy po 1 stycznia 1999 r., naruszył zasadę demokratycznego państwa prawnego, w szczególności zasadę ochrony praw słusznie nabytych (maksymalnie ukształtowanej ekspektatywy prawa do emerytury), zasadę bezpieczeństwa prawnego (retrospektywne działanie prawa), a także prawo do zabezpieczenia społecznego oraz zasadę równości wszystkich wobec prawa. W zaskarżonym postanowieniu Trybunał stwierdził oczywistą bezzasadność zarzutów naruszenia przez art. 15a ustawy o zaopatrzeniu zasady ochrony praw słusznie nabytych (maksymalnie ukształtowanej ekspektatywy prawa do emerytury) oraz zasady bezpieczeństwa prawnego (wynikających z art. 2 Konstytucji), a także zasady równości wszystkich wobec prawa i zasady sprawiedliwości społecznej. Okoliczność ta stanowiła podstawę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie wyżej określonym. Trybunał przypomniał również, że art. 67 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji określenie zakresu i form zabezpieczenia społecznego przekazuje do unormowania w drodze ustawy. Zdaniem Trybunału, a wbrew twierdzeniu wnioskodawcy, rozwiązanie przyjęte w art. 15a ustawy o zaopatrzeniu „nie nabrało cech arbitralności”. Ustawodawca nie naruszył istoty prawa do emerytury, które przysługuje funkcjonariuszom. Po 15 latach służby otrzymają „emeryturę policyjną”, natomiast poprzedzające służbę okresy składkowe i nieskładkowe będą stanowić podstawę ustalenia emerytury wypłacanej przez Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Trybunał odmówił nadania wnioskowi dalszego biegu powołując się na oczywistą bezzasadność zarzutów.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 2, art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji, Trybunał przypomniał, że art. 46 ust. 4 ustawy o Służbie Granicznej nie określa przyczyny zwolnienia ani podstawy przywrócenia do służby. Skoro - w kontekście postawionych zarzutów - wnioskodawca utożsamia niezgodność art. 46 ust. 4 ustawy o Służbie Granicznej wyłącznie z przypadkiem „zwolnienia funkcjonariusza ze służby na skutek bezprawnej decyzji”, to kwestionuje konstytucyjność art. 46 ust. 4 w zw. z art. 45 i art. 46 ust. 1 tej ustawy. Trybunał ustalił natomiast, że ani art. 45, ani art. 46 ust. 1 ustawy o Służbie Granicznej nie zostały powołane w § 1 uchwały Krajowej Komisji Wykonawczej, który wyznaczył przedmiot wniosku. Okoliczność powyższa uzasadniła odmowę nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie wyżej określonym (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK). Analiza zarzutu naruszenia art. 77 ust. 1 Konstytucji pozwoliła Trybunałowi stwierdzić, że argumenty wnioskodawcy koncentrują się na wykazaniu braku stosownej regulacji w ustawie o Straży Granicznej, umożliwiającej wyznaczenie zakresu kompensacji uszczerbku w prawnie chronionych dobrach funkcjonariusza, zarówno o charakterze majątkowym, jak i niemajątkowym, za okres pozostawania poza służbą.
Trybunał ustalił, że ustawa o Straży Granicznej nie zawiera przepisu, który pozwalałby (wzorem art. 300 Kodeksu pracy) w sprawach nieunormowanych jej przepisami do stosunku służbowego funkcjonariusza stosować odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie byłyby one sprzeczne z ustawą o Straży Granicznej. Nie ulega zatem wątpliwości, że wnioskodawca występuje o kontrolę zaniechania ustawodawczego. Trybunał Konstytucyjny uznał zatem, że niedopuszczalność wydania orzeczenia stanowiła podstawę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie badania zgodności art. 46 ust. 4 ustawy o Straży Granicznej z art. 77 ust. 1 Konstytucji.
W zażaleniu z dnia 10 kwietnia 2012 r. Krajowa Komisja Wykonawcza wniosła o nadanie wnioskowi dalszego biegu. W związku z nim Trybunał Konstytucyjny zważył, że Wnioskodawca zarzuca w zażaleniu, że interpretacja pojęcia ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej, przyjęta w zaskarżonym postanowieniu, "jawi się jako zbyt kategoryczna”, choć sam przyznaje, że ingerencja ustawodawcy dotyczyła sytuacji „funkcjonariuszy, którzy odbyli 1/3 służby (...)”. Krajowa Komisja Wykonawcza ponownie podnosi kwestie retrospektywnego działania ustawy zmieniającej i naruszenia przez to fundamentalnej zasady bezpieczeństwa prawnego. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że powyższe stanowisko nie zasługuje na uwzględnienie. Podzielając argumentację przedstawioną w zaskarżonym postanowieniu, Trybunał przypomina, że kwestionowany art. 15a ustawy o zaopatrzeniu nie pozbawia funkcjonariuszy, zatrudnionych po 1 stycznia 1999 r., ochrony maksymalnie ukształtowanej ekspektatywy (oczekiwania przyznania emerytury na zasadach obowiązujących przed 1 października 2003 r.), gdyż w przywołanym okresie ekspektatywa prawa do „emerytury policyjnej” nie spełniała kryteriów pozwalających uznać ją za maksymalnie ukształtowaną. Zgodnie z zaskarżonym przepisem, emerytura funkcjonariusza, który został przyjęty do służby po raz pierwszy po 1 stycznia 1999 r., wynosi 40% podstawy jej wymiaru za 15 lat służby, tymczasem w dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej (1 października 2003 r.) czas służby funkcjonariusza nie przekraczał 4 lat i 9 miesięcy. Mając powyższe na uwadze, trudno uznać za zasadny pogląd wnioskodawcy, zgodnie z którym interpretację pojęcia „ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej” odniesioną do treści zaskarżonego przepisu cechuje „zbytnia kategoryczność”. W zaskarżonym postanowieniu Trybunał potwierdził retrospektywny charakter art. 15a ustawy o zaopatrzeniu. Wyjaśnił przy tym, że jeżeli w świetle kwestionowanego przepisu funkcjonariusz nie spełniał przesłanek nabycia prawa do „emerytury policyjnej” (do ochrony maksymalnie ukształtowanej ekspektatywy), to w konsekwencji przepis ten nie mógł go tego prawa (ani ekspektatywy) retrospektywnie pozbawić.